مقایسه تطبیقی چگونگی ارتباط میان فضای آموزشی و نیایشی در مسجد-مدرسه‌های دوره‌ تیموری و صفوی

حیاتی, حامد; بهداروند, مهسا

doi:10.22061/tej.2021.6685.2433

فهرست نشریات

دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی

انتشارات دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی

نشریات مستقل دانشگاه در سامانه ارزیابی نشریات علمی وزارت علوم

نشریه معماری وشهرسازی پایدار موفق به اخذ رتبه علمی-پژوهشی شد

تعداد نشریات	11
تعداد شماره‌ها	210
تعداد مقالات	2,098
تعداد مشاهده مقاله	2,877,121
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	2,084,949

	مقایسه تطبیقی چگونگی ارتباط میان فضای آموزشی و نیایشی در مسجد-مدرسه‌های دوره‌ تیموری و صفوی
فناوری آموزش
مقاله 14، دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 59، تیر 1400، صفحه 591-610 اصل مقاله (1.05 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22061/tej.2021.6685.2433
نویسندگان
حامد حیاتی^* ¹؛ مهسا بهداروند²
¹گروه معماری، دانشکده هنر و علوم پایه، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
²گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی خوزستان، اهواز، ایران
تاریخ دریافت: 12 شهریور 1399، تاریخ بازنگری: 16 بهمن 1399، تاریخ پذیرش: 09 اسفند 1399
چکیده
پیشینه و اهداف: مسجد- مدرسهها از مراکز اجتماعی، سیاسی و مذهبی مردم مسلمان بوده است که در سرزمین‌های اسلامی به‌عنوان پناهگاهی برای زندگی پرآشوب شهری به‌شمار میآید. حکومتهای مذهبی در ایران بهمنظور آموزش امور دینی در فضایی مذهبی، به کمک زمینه فراهم شده به وسیله مسجد-آرامگاهها و مسجدخانقاهها، دست به ساخت کالبدی جدید به نام مسجد-مدرسه زدند که با وجود مطالعات موجود در مورد کالبد و خصوصیات کالبدی آنها، به نظر میرسد ظاهر مسجد- مدرسه‌ها هنوز برای معماری معاصر ایران آموزههای بسیاری دارد. اینکه دو فضای آموزشی (مدرسه) و نیایشی (مسجد) در دو دوره تیموری و صفوی چگونه با یکدیگر ارتباط داشتهاند و مسجد- مدرسه چه ویژگیهایی دارد که از دیگر گونههای ترکیبی متمایز میشود، به‌طور مشخص شناخته شده نیست. این تحقیق به شناخت چگونگی پیوند مراکز آموزشی نیایشی که همان مسجد- مدرسهها هستند میپردازد. چگونگی ارتباط میان دو فضای آموزشی و نیایشی در دورههای تیموری و صفوی، و ویژگیهای متمایز مسجد- مدرسهها در مقایسه با دیگر گونههای ترکیبی، هدف این مقاله است. روش‌ها‌: روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش تفسیری- تاریخی و پژوهش نمونه موردی است و تحلیلهای مربوط به بناها با روش استدلال منطقی صورت گرفته است که در این راستا ابتدا به بحث فضاهای آموزشی و نیایشی در هر دوره به صورت جداگانه پرداخته شد و بعد تأثیر این فضاها در فرم کلی مسجد مدرسههای مورد بحث و همچنین چگونگی ارتباط بخشهای مختلف آنها با یکدیگر تحلیل و بررسی شدند. یافته‌ها: به‌منظور بررسی تطبیقی رابطه میان مسجد مدرسههای دو دوره صفوی و تیموری، هفت مورد از مسجد- مدرسه‌های این دو دوره به روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند. در رابطه با چگونگی ارتباط فضاهای آموزشی و نیایشی، دو دسته بندی کلی جهت گونه‌شناسی معرفی گردید. در این گونه بندیها، مسجد- مدرسه‌ها از نظر سلسله مراتب و جایگیری و ترکیب فضاهای آموزشی و نیایشی تفکیک شدند و معیارهایی جهت نحوه رشد آموزش و پرورش به صورت همزمان، تمرکز بر آموزش، ارتقاء تعاملات اجتماعی طلاب و ... معرفی و در نهایت به‌صورت اصول طراحی مراکز آموزشی-مذهبی تدوین و تبیین شد. اصولی همچون، رشد همه جانبه در ابعاد مختلف، اهمیت مباحثه، ارتقاء تعاملات اجتماعی، تذکردهی به معنویات و دیگر سیاستها، اهمیت توجه به این مسائل در مسجد مدرسهها را مشخص میکند. نتیجه‌گیری: عمدهترین دگرگونیها در مدارس دوره صفوی، پاسخ به تأمین فضاهای اقامتی، آموزشی و نیایشی مطلوبتر برای طلاب بوده است. گاهی مدارس دارای دو ورودی جداگانه جهت دسترسی به فضاهای آموزشی و عبادتی هستند. در دوره تیموری این دو بخش کاملاً در همجواری یکدیگر میباشند. مدارس غیاثیه و دودر مشهد از دوره تیموری و مدارس چهارباغ و حکیم اصفهان از دوره صفوی گواهی بر این مسأله هستند. در مورد اصول حاکم بر مسجد- مدرسهها نیز به‌عنوان مثال میتوان به معیار رعایت حریم شخصی طلاب که باعث ایجاد سلسله مراتب فضایی و رعایت نظم در مسجد مدرسه میشود، اشاره داشت. همچنین اهمیت مباحثه و توجه به حیاط مرکزی همچنین باعث در نظر گرفتن فضای باز و نیمهخصوصی مانند ایوانچه، و همچنین توجه به حضور عناصر طبیعی جهت تمرکز ذهن برای تفکر و رشد آموزشی میشود. این اصول باعث نظم‌دهی و کمک به تمرکز به امر آموزش در جوار نیایش درمسجد مدرسهها میشود.
کلیدواژه‌ها
معماری؛ مسجد؛ مدرسه؛ آموزش؛ نیایش؛ صفوی
موضوعات
محیط یادگیری
عنوان مقاله [English]
Comparative study between the educational and worship areas in the mosque-schools during Timurid and Safavid era
نویسندگان [English]
H. Hayaty¹؛ M. Behdarvand²
¹Department of Architecture, Faculty of Arts and Basic Sciences, Ahwaz Branch, Islamic Azad University, Ahwaz, Iran
²Department of Architecture, Faculty of Arts and Architecture, Institute of Higher Education ACECR Khuzestan, Ahwaz, Iran
چکیده [English]
Background and Objectives: The mosque schools were the social, political, and religious centers considered as a refuge for the turbulent urban life in the Islamic countries. To teach religious affairs in a religious environment, the theocratic regimes in Iran began to construct a new building called the mosque-school while benefitting from the background provided by the mosque-shrines and the mosque- monastaries. Despite the available studies conducted on the formation of these buildings and their physical features; it seems that the appearance of these mosque-schools still has many lessons for the contemporary architecture of Iran. It is not clearly known how the two educational (school) and worshipping areas (mosque) have been linked with each other in the two eras of Timurid and Safavid and what features distinguish mosque-schools from other combined forms of buildings. This research identifies the relationship between the educational and worshipping centers, which are in fact the so-called mosque-schools. The purpose of this article is to find out the relationship between the two educational and worshipping areas in the Timurid and Safavid Eras and the distinctive features of mosque-schools, as compared to the other combined forms. Methods: The present study used interpretive-historical and case study research methodology; and the analyses of the buildings are done by the method of logical reasoning. In this case, first, the two educational and worshipping areas in each era were considered separetly. Then the influence of these areas on the general form of the aforementioned mosque-schools and also the way their different parts are related to each other were analyzed. Findings: To make a comparative study on the relationship between the mosque-schools of the Safavid and Timurid Eras, seven cases of mosque-schools from these two eras were selected, using a purposeful sampling method. Regarding the relationship between the educational and worshipping areas, two general categories were introduced for typology. In these typologies, the mosque-schools were divided in terms of hierarchy, location, and the combination of the educational and worshipping areas. Moreover, the criteria for the simultaneous development of education and training, focusing on education, promoting the social interactions of the students in the mosqus and so on were introduced and, finally, these criteria were compiled and explained in terms of design principles of educational-religious centers. Principles, such as comprehensive development in various aspects, the importance of discussion, the improvement of social interactions, mentioning spiritual issues and other policies show the importance of these matters in the mosque-schools. Conclusion: The major changes in the Safavid schools provided more suitable residential, educational and worshipping areas for students. Sometimes schools had two separate entrances to access educational and worshipping areas. During the Timurid Era, these two sections were completely close to each other. Ghiasieh and Do-dar schools from the Timurid Era and Chaharbagh and Hakim schools from the Safavid Era are the proofs of this fact. With respect to the principles ruling over the in mosque-schools, for instance, respecting the privacy of the students which, in turn, leads to creating spatial hierarchies and observing order in the mosque-schools can be pointed out. Moreover, the importance of discussion and paying attention to the central courtyard could also lead considering open and semi-open spaces like porticos and also paying attention to natural elements in order to focus the mind on thinking and educational development. These principles lead to the organization and helped to focus on education along with worshipping in the school mosques.
کلیدواژه‌ها [English]
Architecture, Mosque-School, education, worship, Safavid

مراجع
[1] Etesam I. [Translation of Islamic architecture]. Hillenbrand, R (Author). Tehran: Tehran Municipality ICT Organization; 2011. Persian. [2] Kiani M. The Architecture of Iran in the Islamic Era. Tehran: Samt; 2011. Persian. [3] Soltanzadeh H. History of Iranian schools from ancient times to Dar al-Funoon. Tehran: Negah; 1985. Persian. [4] Hooshyari M, Pournaderi H, Fereshteh nezhad S. [Typology of Masjid-Madrasa in the Islamic Architecture of Iran, Investigating the Correlation between Educational and Devotional Spaces]. Journal of Iranian Architecture Studies. 2013; 1(3): 37-54. Persian. [5] Motadayen H, Ahangari, M. [Rethinking in the connection between school and city according to school sociability analysis in Timurid era till early fourteenth century in Iran]. Honar-Ha-Ye-Ziba Architecture and Urban Journal. 2017; 21(4): 75-86. Persian. [6] Bemanian M, Momeni K, Soltanzadeh H. [Comparative study of architecture specifications design in Qajar and Safavid mosque-schools]. Armanshahr Architecture & Urban Development journal. 2013; 6(11): 15-34. Persian. [7] Mahdavi nezhad M, Ghasem Pour Abadi M, Mohammad Lavi A. [Typology of mosque- schools in Qajar era]. Journal of Studies on Iranian-Islamic City. 2012; 3(11): 5-15. Persian. [8] Vasiq B, Ghadrdan Gharamaleki R. [The Concept of Education and its impact on the architecture of Islamic Schools]. Scientific Journal of Researches in Islamic Architecture. 2016; 4(12): 40-58. Persian. [9] Hayaty H, Gholami F. [Concept of education and its effects on architecture of mosque-schools in Qajar era]. Journal of Technology of Education (JTE). 2020; 14(1): 1-20. Persian. [10] Dorri A, Talischi Q, Jabaran F. [Finite and infinite of the spatial structure of Islamic Architecture in the mosques of the Safavid era (Case study Sheikh Lotfollah Mosque and Imam Isfahan)]. Scientific Journal of Researches in Islamic Architecture. 2019; 6 (2): 19-38. Persian. [11] Amirkhani Gh. Timurid dynasty. Tehran: Iran cultural studies; 2004. Persian. [12] Mohseni M. [An Assessment of the Evolution of Structural Forms of Iranian Schools: Seljukid Era into Ghajar Period. From the Fifth to the Fourteenth Century AH]. Scientific Journal of Researches in Islamic Architecture. 2019; 7(1): 69-86. Persian. [13] Pirnia M. Introduction to Iranian Islamic Architecture. Tehran: Iran University of Science and Technology Publication; 2003. Persian. [14] Allahyari F, Fayaz Anoosh A. H, Goodarzi M. [The movement of developing the educational institutions during the Timurid period and the role of the sultans and Khavatin in its advancement]. Journal of Historical Researches. 2016; 9(17): 19-46. [15] Norouzi J. Iranian Civilization in the Safavid era. Tehran: Cultural Institute of Borhan School;2008. Persian. [16] Vakilian M. History of Education in Islam and Iran. Tehran: Payame Noor University; 2002. Persian. [17] Sami Azar A. History of Iran school’s transformation. Tehran: organization of renewal, equipping and developing schools of Tehran Press. Iran; 1977. Persian. [18] Ansari J. Art and architecture of Iran: Introduction to the Arts and Phenomena of Iran’s Architecture. Tehran: Sobhan Noor; 2010. Persian. [19] Eshraghi A. [Translation of the art and architecture of Islam]. Bloom J. Blair Sh. (Authors). Tehran: Soroosh Publications; 2002. P. 61. 491. Persian. [20] Hayati H, Rahmatnia A, Kavarizadeh H, [Typology of Traditional School Architecture with an Emphasis on the Effect of Educational Policies, Case Study: Safavid Era]. Scientific Journal of Bagh-e Nazar. 2019; 16(81): 61-82. Persian. [21] Rafiyi Mehrabadi A. Isfahan National Monuments. Teran: Society for the National Heritage of Iran; 1973. Persian. [22] Afsar K. [Translation of The Islamic Architecture of Iran and Turan: The Timurid]. Wilber D (Author). Tehran: Cultural Heritage organization of Iran; 1995. P. 265. Persian. [23] Navaei A, Ghafari Fard A. History of political, social, economic and cultural developments in Iran during the Safavid period. Tehran: Samt; 2010. Persian. [24] Hoseini Alamdari A, Mousavi S, Keramati H, Saadatmand M. [The Typology of the Mosque-Schools of Iran based on the Method of Access]. Scientific Journal of Bagh-e Nazar. 2017; 14(53): 57-68. Persian. [25] Haji Ghasemi K. Schools Ganj-name. Tehran: Cultural Heritage organization of Iran; 2000. Persian. [26] Sarvghad Moghaddam A. [Translation of Athar-e Iran]. Godard A (Author). Mashhad: Islamic Research Foundation of Astane Quds Razavi; 1987. P. 244. Persian. [27] Akhshini A. [Translation of Timurid architecture in Khurasan]. Okin B (Author). Mashhad: Islamic Research Foundation of Astane Quds Razavi; 2007. P. 462. Persian.
آمار تعداد مشاهده مقاله: 784 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 428

سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب

پیوندهای مفید

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

مقایسه تطبیقی چگونگی ارتباط میان فضای آموزشی و نیایشی در مسجد-مدرسه‌های دوره‌ تیموری و صفوی